تلالو پرتوهای عشق در اُرسی های رنگین - فروشگاه کامپیوتر

به گزارش فروشگاه کامپیوتر، اُرسی سازی از هنرهایی است که در سال های اخیر رو به فراموشی گذاشته و هنرمندان اُرسی ساز که تعداد آن ها انگشت شمار است، بیشتر به مرمت در و پنجره های قدیمی مشغول هستند، اُرسی، در و پنجره های مشبک با شیشه های رنگی درعین حال که حفاظ مناسبی در برابر آفتاب گرم و تابان ایران به حساب می آمد، نور را در رنگ های متنوع و متعدد منعکس نموده و جلوه ای خاص به تزئینات وابسته به بنا می بخشید.

قدیمی ترین آثار اُرسی سازی در ایران مربوط به عصر صفویه بوده که در نقاط مختلف کشور و در بناهای مربوط به این عصر دیده شده است. اُرسی سازی پس از تلفیق با هنر قواره بری که در عصر قاجار اتفاق افتاد، اوج و عظمتی دوچندان یافت. متأسفانه این گونه هنرها با ورود آهن گستردگی پیشین خود را از دست داد. منطقه آذربایجان و کهن شهر تبریز که در عصر قاجار شهری ولیعهد نشین بود، خانه های زیبایی داشت که با اُرسی های عظیم در اتاق های طنبی شاه نشین و همچنین سایر نقاط خانه، شکوه و عظمت ویژه ای به خود می گرفت.

سودابه اکبری و هادی فیاضی دو زوج جوان آملی و تبریزی، هنرمندانی که در مجموعه تاریخی دانشکده معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز به بازآفرینی و ساخت اُرسی های خانه گوهری و صدقیانی مشغول بودند، به همین منظور خبرنگار فروشگاه کامپیوتر آذربایجان شرقی به ملاقات این زوج جوان رفت تا گفت وگویی صمیمی با نقشی رنگی بر دل تاریخ داشته باشد.

سودابه اکبری، دانش آموخته رشته هنر اسلامی گرایش چوب با اشاره به فعالیت ها و سابقه هنری خود افزود: در سال 93 در مقطع کارشناسی ارشد دانشکده هنر اسلامی تبریز، رشته هنر اسلامی گرایش چوب قبول شدم و پس از اتمام تحصیل خود در این مقطع به یاری اساتید و ریاست این دانشگاه، پس از ارائه طرح های تخصصی اُرسی، به همراه همسرم پیروز به راه اندازی کارگاه ساخت اُرسی خانه های تاریخی گوهری و صدقیانی در مجموعه تاریخی دانشکده معماری تبریز شدیم.

هادی فیاضی نیز همسر سودابه اکبری به عنوان یکی از نفرات اجرایی در زمینه انجام این پروژه گفت: فعالیت خود با چوب را براساس علاقه شخصی از سال های گذشته شروع کردم و پس از اتمام تحصیل همسرم و تصمیم به فعالیت او در این مجموعه، برای تسریع کارها این پروژه را به صورت مشارکتی شروع کردیم.

اکبری در پاسخ به این سؤال که فعالیت خود در مجموعه دانشگاه هنر اسلامی تبریز را از کدام خانه تاریخی شروع کردید، بیان کرد: در ابتدا گره چینی پنجره های دو طرف تالار اصلی ساختمان گوهری را به ما سپردند که در آن طرح ما پنجره های این تالار را به صورت دوطرفه گره چینی کردیم و پس از اتمام آن ساخت اُرسی های خانه تاریخی صدقیانی در داخل همان مجموعه را شروع کردیم.

این هنرمند صنایع دستی با اشاره به ترتیب ساخت یک اُرسی، بیان نمود: به غیر از ساخت چارچوب اُرسی ها که به دلیل محدود بودن فضای کارگاه توسط نجّار ساخته می گردد، تمامی مراحل در کارگاه انجام گرفته و توسط خودمان نیز در ساختمان جای گذاری شده است.

سودابه اکبری شرح داد: ترتیب کار این حرفه نیز به این شکل است که در وهله اول نقش های درون اُرسی به صورت کاملاً منحصربه فرد و البته نزدیک به نقوش مندرج در نمونه های زنده تاریخی طراحی شده و پس از دریافت چارچوب اصلی، با اندازه گیری دقیق بر روی کلافه های چوب با استفاده از شابلون های مخصوص پیاده می گردد و پس از برش، شکل دهی و روغن کاری که عمدتاً روغن مورداستفاده عظیم است، آماده جاگذاری درون قاب اصلی می گردد. البته پیش از جاگذاری شیشه های اُرسی ها که در کارگاه ما به طور متمایزی برش داده می گردد، درون چوب ها قرار گرفته و به همراه هم در چارچوب اصلی جای می گیرند.

فیاضی در بخش دیگری از صحبت هایش در مورد نکته تمایز بین برش شیشه ارسی کارهای خود با فرایند شیشه بری سایر ارسی کاران شرح داد: استفاده از قالب های مخصوص شیشه های هر اُرسی نکته متمایز فعالیت ما با سایر اُرسی کاران است، با توجه به اینکه شیشه های رنگی این اُرسی ها وارداتی و قیمتی هستند به همین منظور برای اینکه حداکثر استفاده را از گوشه شیشه ها داشته باشیم، قالب های مخصوص هر شکل روی اُرسی را طراحی، به صورت شابلون درآورده و روی ورق شیشه کشیده و برش می زنیم، به این ترتیب هم دورریز کم تری داریم و هم اینکه اگر پس از گذشت مدتی یکی از شیشه های آسیب دید و شکست، اگر ما هم اینجا نباشیم با استفاده از قالب مخصوص می توانند شیشه را به طور دقیق برش داده و در جای خود جاگذاری نمایند.

سودابه اکبری در مورد ویژگی های مهم اُرسی ها تشریح کرد: در این تکنیک هیچ گونه چسب و میخی به کاربرده نمی گردد و تمامی اجزا پنجره به صورت نر و ماده به هم دیگر متصل و همین امر سبب بالا رفتن دقت در مراحل ساخت آن می گردد. از دیگر ویژگی های جالب اُرسی ها در خانه های ایران قدیم علاوه بر زیبایی بخشی به خانه، دور شدن بعضی از حشرات به سبب انعکاس نورهای مختلف آن بود که هرکدام، از ورود حشرات مختلف جلوگیری می کردند. البته در آن دوران نیز به دلیل پرهزینه بودن این هنر، اُرسی ها بیشتر در خانه های ولیعهد نشین و اغلب اشخاص ثروتمند شهر نصب می شد.

او در پاسخ به این سؤال که دلیل استفاده از شیشه های رنگی وارداتی به جای شیشه های داخلی چیست، گفت: اُرسی کاری هنری ایرانی است. این هنر از زمان صفویه تا اوایل پهلوی در ایران رایج بود و شیشه های بکار رفته در سال های مربوط به آن دوران از کیفیت بالایی برخوردار بود. اما متأسفانه شیشه های رنگی موجود در بازار از کیفیت خوبی برخوردار نیستند و به دلیل اینکه کیفیت رنگ شیشه ها در انعکاس درست نور خورشید بسیار حائز اهمیت است، علی رغم میل باطنی تمامی شیشه های بکار رفته از کشورهای مختلف وارد ایران می گردد.

پنجره های اُرسی، نمادی از خانه های اصیل ایرانی

فیاضی پنجره های اُرسی را نمادی از خانه های اصیل ایرانی بیان کرد و افزود: متأسفانه هیچ نشانی از آن ها در خانه ها و بناهای شهری عصر حاضر دیده نمی گردد. واقعیت امر این است که این هنر هزینه بر است و شاید یکی از دلایلی که شهفرایندان تمایلی به استفاده آن در خانه هایشان ندارند این موضوع است، اما متأسفانه این امر در تبریز مشهودتر است، اگر نگاهی بر سایر شهرهای تاریخی کشور داشته باشیم متوجه می شویم که در بافت جدید شهرها المان هایی سنتی و اُرسی وار در معماری خانه ها و سایر بناها به کاررفته است اما تبریز که پیش ازاین باغ شهر نیز نامیده شده بود، مملو از سازه های بتنی شده است و به غیراز منطقه مرکزی شهر سایر مناطق در طرح های مدرن و البته بیگانه غرق شده اند.

این هنرمند اُرسی کار با اشاره به جای خالی این المان های اصیل سنتی در زیباسازی فضاهای شهری، بیان نمود: معتقدم که می توانیم این هنر را به عنصرها و المان هایی تزئینی در داخل خانه تبدیل نموده و با ساخت آن در ابعاد کوچک به شکل آینه یا پاراوان زیبایی دوچندانی را به خانه هایمان ببخشیم، نکته قابل تأملی که اخیراً با آن روبرو شدیم این است که کشورهای همسایه همچون آذربایجان و ترکیه در اقدامی المان های کوچکی از اُرسی و گره چینی ها را به صورت عمده فراوری و به عنوان نماد هنری خود به گردشگران عرضه می نمایند.

اکبری در پاسخ به این سؤال که چطور می توان استفاده از این هنر را در فضاهای شهری گسترش داد، گفت: نهادهای ذی ربط می توانند با استفاده از خلاقیت های فارغ التحصیلان رشته های هنری و همین طور بهره مندی از تجربه استادکاران زیبایی را در سطح شهر ایجاد نمایند، زیرا ایجاد ارتباط بین جوانان، استادکاران و نهادهای استانی و شهری نه تنها هنرهای سنتی کشور حفظ می نماید، بلکه بازار کار هنرمندان نیز رونق می یابد، البته در این فرایند خلاقیت هنرمندان هم دخیل است تا بتوانند طرح های متفاوت و درعین حال جذابی را برای ایجاد علاقه مندی مخاطبان خلق نمایند.

سودابه اکبری در مورد پرسش میزان ارتباط بین استادکاران حوزه ارسی و گره چینی فعال در تبریز با جوانان به خصوص فارغ التحصیلان این رشته، بیان کرد: ارتباط کاری خوبی ندارند. من و همسرم چندین بار در تبریز اقدام به ارتباط با استادکاران این حوزه برای تبادل تجربه ها کردیم اما با تمایل زیادی برای ایجاد این ارتباط روبرو نشدیم، شاید بتوان گفت که فعالیت هم نسلان ما برای استادکاران این حوزه قابل قبول نیست.

این هنرمند جوان دلیل عدم برقراری ارتباط استادکاران با نسل جوان این طور پاسخ داد: شاید یکی از دلایل این مسئله نظر استادکاران بر ترویج این هنر به شکل استادشاگردی و شفاهی است، چراکه اغلب استادکاران بر این باورند که دانشجویان از تبحر لازم برای بکار گیری در این هنر بهره مند نبوده و شایسته اشتراک گذاری تجربه های چند دهه ای آن ها نیستند.

او ادامه داد: این مسئله در حوزه معماری نیز در حال جریان است، به شکلی که در صورت عدم تلفیق تجربه های عملی استادکاران بادانش های روز، شکاف عظیمی بین هنرمندان قدیم و جدید ایجاد می گردد، چراکه در صورت عدم حفظ و ثبت تجربه های پیشین، شاکله اصلی هنرهای سنتی از بین رفته و همین طور در صورت عدم به کارگیری روش های نوین فرایند حفظ این هنرها دچار تزلزل می گردد.

اکبری ادامه فعالیت های خود با توجه به علاقه و توانمندی هایش در این حوزه را، مبنی بر حمایت نهادهای دولتی و خصوصی بیان نمود و افزود: در کنار مشارکت با دانشگاه هنر اسلامی تبریز در ساخت پنجره های دانشکده معماری، اگر حمایت سایر نهادها نیز محقق گردد، با به کارگیری نیروی انسانی بیشتر می توانیم پنجره های بسیاری از خانه های تاریخی را بازسازی و مرمت کنیم.

اکبری و فیاضی به عنوان جوانان هنرمند و فعال در حوزه هنر زیبای ارسی سازی در سرانجام بیان کردند: شرایط مالی کشور بر تمامی رشته های هنری تأثیرگذار بوده، اما به هرحال اشخاصی که بخش عمده درآمد آن ها از فعالیت در حوزه هنری است باید خلاقیت و نوآوری را در فرایند کاری خود به کارگیرند تا در شرایط مالی حاکم بر جامعه نیز رشته هنری خود را زنده نگه دارند.