چرا قیمت نفت منفی شد و واکنش بورس به این اتفاق چیست؟ - فروشگاه کامپیوتر

به گزارش فروشگاه کامپیوتر، خبرنگاران: شب گذشته دنیا در شوک ریزش قیمت نفت نهاده شد؛ جایی که نفت خام آمریکا قرارداد ماه مه تا منفی 40 دلار نیز نهاده شد. این اتفاق تاریخی پرسش های زیادی را برای مخاطبان مالی و غیرمالی ایجاد نموده که متاسفانه بعضا پاسخ های درستی نیز برای آنها در فضای مجازی ارائه نشده است. بنابراین کوشش می گردد در این متن به مهم ترین دغدغه های مخاطبان درباره افت سنگین قیمت نفت در شب گذشته پاسخ داده گردد.

به گزارش فروشگاه کامپیوتر به نقل از دنیای بورس- بهزاد بهمن نژاد: در ادامه به 8 پرسش پیرامون منفی شدن قیمت نفت و اثر آن بر بورس پاسخ داده شده است.

1) چگونه قیمت نفت منفی می شود؟

قیمت منفی به این معناست که دارنده نفت (یعنی همان فراورینماینده) حاضر است پولی هم به متقاضی بدهد تا فقط از شر نفت خود خلاص شود. این اتفاق برای بسیاری عجیب به نظر می رسد، به ویژه کسانی که با بازارهای فیزیکی ارتباط نزدیکی نداشته و عمدتا کاغذبازی نموده اند. فراوری و فروش نفت شرایط منحصر به فرد خود را دارد و تفاوت های مهمی را برای آن در مقایسه با سایر کالاهای صنعتی می توان برشمرد که به دو مورد آن اشاره می شود.

اول، هنگامی که یک چاه نفت حفر می شود توقف بلافاصله آن مقدور نیست؛ یعنی مثل یک کارخانه فراوریی (فرضا فراوری یک فلز) نیست که بتوان به آسانی دستگاه ها را خاموش و فراوری را متوقف کرد. پس زمانی که تقاضا برای نفت تغییر می نماید، عرضه نفت قادر به هماهنگی سریع با آن نیست.

دوم، بر خلاف بسیاری از کالاها که امکانات ذخیره سازی و حمل و نقل یکسانی دارند، برای نفت نمی توان چنین حالتی را متصور بود. مثلا تریلی که خودرو جابه جا می نماید، می تواند فولاد، مس یا حتی مواد خوراکی نیز جابه جا کند. یا انبار نگهداری این کالاها می تواند حداقل در شرایط خاص، ساختار یکسانی داشته باشد. اما نفت هم برای جابه جایی و هم برای نگهداری تجهیزات ویژه خود را می خواهد. بنابراین، هزینه انبارداری بالای آن باعث می شود در بسیاری از نقاط دنیا امکانات لازم برای نگهداری آن وجود نداشته باشد. مثلا پالایشگاهی که به وسیله لوله نفت را از چاه مستقیما دریافت می نماید چه دلیلی دارد هزینه زیادی برای مخازن ذخیره سازی در مقیاس وسیع انجام دهد در حالی که به راحتی نفت را دریافت نموده و بلافاصله در چرخه فراوری می اندازد.

هر دو عامل باعث می شوند وقتی شوک بزرگی در پاندمی ویروس کرونا به تقاضای نفت وارد شود، مازاد عرضه به شدت بالا رود. یعنی هم فراوریات متناسب با تقاضا کم نشده و هم این مازاد عرضه جایی برای ذخیره سازی ندارد. بنابراین، طبیعی است که در بازارهای فیزیکی که امکانات انبارداری مناسب برای نفت وجود ندارد، نفت به هیچ دردی نخورد و حتی فراورینماینده حاضر باشد پولی بدهد تا از این ماده بدبوی سیاه رنگ رهایی یابد. این فلسفه منفی شدن قیمت نفت است که البته حداقل در تاریخ معاصر تکرار نشده بود، زیرا همیشه دنیا صنعتی برای مصرف آن عطش داشت. حتی زمان جنگ دنیای دوم نیز که بسیاری از کارخانه ها تعطیل بودند، باز هم کشتی های جنگی و نیروهای دریایی داشتن نفت برای سوخت را غنیمتی طلایی می دانستند. در بازارهای غیرمتشکل و محلی نیز منفی شدن قیمت ها رخ می دهد؛ مثلا در کشورمان برای محصولات کشاورزی دیمی زمانی که بارندگی خوب است، مازاد فراوری به حدی می رسد که به کارگرانی پول داده می شود که فقط محصولات مازاد را از روی زمین جمع نمایند.

2) قیمت در نزدیکی سررسید منفی شد یعنی چه؟

برای پاسخ به این پرسش ابتدا اشاره مختصر می کنیم به قراردادهای نفتی. بازارهای آینده به این منظور شکل گرفتند که خریدار و فروشنده طی قراردادی، امروز محصولی را معامله می نمایند که تاریخ تحویل آن آینده است. به اصطلاح هر کدام از این قراردادها یک سررسید معین و زمان مجاز برای معامله مجدد دارند مثلا یک ماه، 6 ماه، یک سال و الی آخر. حال که می گویند نفت قرارداد ماه مه، یعنی نفتی که در ماه آینده میلادی تحویل داده می شود. اینکه می گویند معاملات آن امروز در بازار به سرانجام می رسد، یعنی از امروز اگر کسی در چنین قراردادی باقی مانده باشد، فرصت کوتاهی دارد تا زمان تحویل که یا یک مشتری واقعی برای نفت خود پیدا کند و یا خود آن را مصرف کند. پس در نزدیکی سررسید طبیعی است که قیمت قرارداد آینده به قیمت بازار نقدی بسیار نزدیک و حتی یکی شود.

بنابراین، اینکه خیلی ساده بگوییم فقط قیمت یک سررسید منفی شده است و اتفاق خاصی نیست، بسیار فریبنده است. زیرا قرارداد آینده که به سررسید خود نزدیک شده از شرایط بازار نقدی، یعنی آنچه اکنون در حال اجرا است خبر می دهد. پس صفر یا منفی شدن آن به معنای آن است که در آن منطقه هیچ خریداری برای نفت وجود ندارد و فراورینماینده نیز همه انبارها را پر نموده و جایی برای ذخیره سازی آن ندارد.

3) آیا قیمت نفت ایران نیز منفی شد؟

اما یک برداشت خطا آن بود که وقتی گفته می شود قیمت نفت آمریکا صفر یا منفی شد، آن را بسط دهیم به همه بازارها. البته در بلندمدت عموما نفت های مختلف به دلیل وجود تجارت خارجی، فرایند قیمتی یکسانی دارند و خیلی به ندرت پیش می آید که شاخص های نفتی در نقاط مختلف دنیا جهت خلاف جهتی را طی نمایند. اما تحت شرایط خاص کنونی که به شدت تقاضای دنیای افت نموده است، شرایط بازارهای فیزیکی هر نفت اهمیت پیدا می نماید. در این رابطه باید بدانیم آمریکا عمدتا مصرف نماینده نفت است و صادرات آن به صورت محدود فقط طی چند سال اخیر انجام می شد. یعنی اساسا آمریکا به طور خالص به عنوان واردنماینده نفت شناخته می شد و هرآنچه فراوری می نماید عمدتا مصرف داخلی می شود. بنابراین، اساسا زیرساختی برای توزیع و انبارداری نفت خام ندارد و حال با شوک سنگینی که به تقاضا وارد شده، امکان مدیریت این مازاد عرضه را ندارد.

این در حالی است که کشورهای نفتی عمدتا صادرنماینده هستند و همه زیرساخت های آنها برای انتقال نفت به خارج از مرزها طراحی شده است. پس طبیعی است که در شرایط کنونی بازار فیزیکی که نفت های شاخص دیگر مانند نفت برنت و دوبی را میزبانی می نمایند شرایط بهتری داشته باشند. نفت خام ایران نیز همبستگی بیشتری با نفت برنت دارد که در شرایط کنونی با بحران نفت خام آمریکا روبرو نشده است.

4) نفت برنت مهم تر است یا نفت خام آمریکا؟

نفت برنت با قیمت سبد نفتی اوپک هماهنگی بیشتری دارد. بنابراین، برای کشورهای خاورمیانه ای رصد نفت برنت اهمیت بیشتری دارد. اما از نگاه بین المللی و حجم تجارت دنیای نفت، نفت خام آمریکا با اختلاف زیادی سرآمد سایر شاخص های نفتی است. بنابراین، معیار بسیاری از افراد در دنیا نوسان قیمت نفت wti است. البته این نفت نیز معضلات خود را دارد از جمله آنکه به شدت متاثر از سیاست های داخلی آمریکاست که بعضا هماهنگی آن با سایر نفت های دنیا را بر هم می زند. مثلا محدودیت هایی که آمریکایی ها برای صادرات نفت تا همین چند سال پیش داشتند، یکی از معضلات شاخص قیمت نفت وست تگزاس بود.

5) رکورد تاریخی است؛ اهمیتی ندارد؟

نکته جالب آن است که تقریبا همه رسانه های بین المللی شب گذشته تیتر اصلی خود را به منفی شدن قیمت نفت خام آمریکا اختصاص داده بودند. اما بودند افراد و به ویژه کارشناسان بورس تهران که کوشش مضاعفی در عادی نشان دادن این اتفاق داشتند. یعنی یک رکورد تاریخی امری بدیهی و کاملا عادی معرفی گردید. اینکه برای نخستین بار در تاریخ، قیمت نفت نه در یک معامله خاص، بلکه برای مهم ترین نفت شاخص دنیا از نظر سطح تجارت منفی شده است، برای بعضی بورس بازان یک امر پیش پا افتاده بود. تا جایی حتی که با وجود آنکه این موضوع به تیتر اصلی رسانه های معتبر دنیا تبدیل شده بود، بعضی کارشناسان بورسی اصرار داشتند که اتفاق خاصی رخ نداده و این رکورد تاریخی بارها تکرار شده است!

اینکه بورس تهران چقدر از این مساله متاثر می شود با توجه به شرایط خاص حاکم بر بازار سهام یک بحث دیگر است. اما بی اهمیت نشان دادن این اتفاق تاریخی که در صورت ماندگار شدن به گفته تحلیل گر سی ان بی سی به معنای فاجعه در بازار نفت است یا نشان از آگاهی کم و یا دخیل کردن منافع شخصی در ارائه تحلیل هاست. البته شاید اگر همه تحلیل گران دنیا نیز قیمت سهام خود را در خطر می دیدند هیچگاه این اتفاق تاریخی حتی مطرح نیز نمی شد.

6) اختلاف 20 دلاری دو قرارداد نفتی با فاصله یک ماه منطقی است؟

از انگیزه های ارائه تحلیل های اشتباه که بگذریم، یکی از مسائلی که بسیار بر آن تاکید می شود اختلاف قیمت دو قرارداد مختلف نفت است. یعنی قرارداد ماه مه که امروز سررسید می شود و دیشب قیمت زیر صفر داشت و قرارداد ماه ژوئن که بالای 20 دلار معامله می شد. از این که خود این اختلاف 20 دلاری یک رکورد تاریخی دیگر است که بگذریم، برداشت خطایی نسبت به آن وجود دارد. در بازارهای آینده زمانی که قیمت در سررسیدها دورتر بالاتر از سررسیدهای نزدیک تر است کنتانگو می گویند و بر خلاف تصور اولیه لزوما نشان از انتظار افزایش قیمت ها نیست. بلکه عموما شرایط کونتانگو به دلیل ضعف تقاضا در یک بازار رخ می دهد و به نوعی نشانه بازار خرسی است. به عبارت دقیق تر، معامله گران نسبت به شرایط قیمت ها نگرانند و از خرید نفت امتناع می ورزند؛ در نتیجه قیمت ها در سررسیدهای نزدیک تر به شدت افت پیدا می نماید. حال آنکه وقتی رونق بر بازار حاکم و انتظار رشد قیمتی وجود داشته باشد، خریداران سعی می نمایند نفت را اکنون بخرند و در آینده با قیمت بالاتری بفروشند و سود نمایند.

بنابراین، اینکه بگوییم قیمت قراردادهای آینده با سررسید دورتر بالاتر است، پس حتما در آینده قیمت ها بالا می رود تحلیل درستی از ساختار بازارهای آینده نیست. بنابراین، اگر تغییری در شرایط توقف فعالیت های مالی به واسطه قرنطینه کرونایی در نقاط مختلف دنیا رخ ندهد یا اینکه فراوریات کاهش محسوسی پیدا ننمایند نمی توان به رشد قیمت نفت امید چندانی داشت.

7) نقاط امیدواری کجاست؟

با این حال شاید شرایط فعلی از جنبه هایی آنچنان هم تاریک نباشد و هنوز بتوان نشانه های امیدی را در این رکورد منفی تاریخی جویا شد. اولین مساله که باید به آن توجه شود، حجم معاملات قرارداد ماه مه است که تا 40 دلار منفی هم کاهش داشت. طبق آخرین آمارها این قرارداد حجم معاملات پایینی داشت؛ کمی بیش از 126 هزار در مقایسه با 800 هزار حجم معاملات قرارداد ماه ژوئن. پایین بودن حجم معاملات یکی از نشانه هایی است که باعث می شود نوسان قیمتی یک قرارداد بالا باشد و نرخ های ثبت شده در آن لزوما قابل اتکا نباشد.

دومین مساله به قراردادهای آینده دورتر برمی شود که سقوط سنگینی را تجربه نکردند. البته همانطور که گفته شد لزوما به معنای انتظار برای رشد قیمت ها نیست، اما اینکه نسبت به ریزش بیشتر مقاومت داشتند نشان می دهد انتظار فعلی بازار آن است که شرایط نامتوازن عرضه و تقاضا در بازار نفت طی ماه های آینده بهبود می یابد. یعنی از یک سو امیدواری هایی وجود دارد که با غلبه نسبی بر کرونا، فعالیت های مالی به مدار عادی برگردند و تقاضا را تقویت نمایند. از سمت دیگر نیز، کاهش فراوریات اوپک پلاس و افت تعداد دکل های شیل آمریکا بتواند عرضه را متعادل تر کند.

نقطه روشن سوم اما به شرایط سهام و صندوق های وابسته به نفت در شب گذشته برمی شود که شدت ریزش قیمت ها در آنها در مقایسه با افت قیمت نفت wti قرارداد ماه مه به مراتب ملایم تر بود. این موضوع نیز بار دیگر تاکید می نماید همچنان بازار انتظار دارد از شدت اثر منفی کرونا در آینده ای نه چندان دور کاسته شود.

8) آیا باید قیمت ها در بورس تهران بریزد؟

اینکه بازار سهام کشورمان چه واکنشی می دهد به عوامل بسیار متعددی بستگی دارد. اما پیش از هر چیز باید دانست که بازیگران اصلی این روزهای بورس تهران، عمدتا افرادی هستند که چندان علاقه ای به تحلیل های دقیق ندارند و به روایت های کلی توجه بیشتری می نمایند. اگر از ریزش قیمت نفت برداشت رکود سنگین مالی داشته باشند و ترس فروش بر آنها غلبه کند، احتمالا ریزش های سنگینی در انتظار بازار خواهد بود. هرچند فعلا نمی توان وزن زیادی به این سناریو داد، اما نباید از تکرار هیجان بورس بازان، این بار در جهت معکوس غافل ماند.

اما اگر شوک نفتی شب گذشته انتظارات تورمی را تقویت کند، اتفاقا باید منتظر ماند که عطش خریداران در بورس تهران شدت گیرد. یعنی ممکن است فضای منفی بازار نفت این روایت را تقویت کند که درآمدهای دولت کاهش بیشتری پیدا نموده و نرخ دلار و تورم را تحریک می نماید. بنابراین، قیمت سهام نیز برای صعودی بیشتر مستعد خواهند بود. طی ماه های اخیر و هم زمان با ریزش قیمت های دنیای چنین واکنشی از سوی سهامداران چندین بار تکرار شده است. باید دید این بار کدام روایت میان سرمایه گذاران بورس تهران هوادار بیشتری پیدا می نماید.